برای معرفی جاذبه های گردشگری تبریز ابتدا تبریز را بشناسیم.
شهر تبریز از باستانیترین شهرهای ایران به حساب میآید که در طول تاریخ اتفاقهای تلخ و شیرین بسیاری تجربه کرده است. تبریز در گذر زمان به واسطه حوادث زیادی مانند بلایای طبیعی (زلزله) و حمله اشغالگران (اشغال توسط بیگانگان) با خاک یکسان و مجدد مورد بازسازی قرار گرفت.
شهر تبریز کجاست؟
تبریز سومین کلانشهر بزرگ ایران و مرکز استان آذربایجان شرقی و مهمترین شهر در منطقه آذربایجان است. این شهر دوستداشتنی به عنوان بزرگترین قطب اقتصادی، بازرگانی، سیاسی، اداری، ارتباطی، فرهنگی، صنعتی و نظامی منطقه آذربایجان شناخته میشود.
موقعیت جغرافیایی تبریز در شمال غرب کشور قرار دارد. مساحت این استان ۴۵۴۹۱ کیلومتر مربع بوده که حدود ۲.۸ درصد از مساحت کل کشور را شامل میشود. شهر تبریز در غرب استان آذربایجان شرقی و جنوب شرق جلگه تبریز قرار گرفته و از سمت شمال به کوههای پکهچین و عون بن علی، از طرف شمال شرقی تبریز به کوههای گوزنی و بابا باغی منتهی میشود. این شهر از سمت شرق به گردنه پایان و از طرف جنوب به دامنههای رشته کوه سهند، مرز آن محدود شده است.

موقعیت جغرافیایی تبریز در شمال غرب کشور قرار دارد. مساحت این استان ۴۵۴۹۱ کیلومتر مربع بوده که حدود ۲.۸ درصد از مساحت کل کشور را شامل میشود. شهر تبریز در غرب استان آذربایجان شرقی و جنوب شرق جلگه تبریز قرار گرفته و از سمت شمال به کوههای پکهچین و عون بن علی، از طرف شمال شرقی تبریز به کوههای گوزنی و بابا باغی منتهی میشود. این شهر از سمت شرق به گردنه پایان و از طرف جنوب به دامنههای رشته کوه سهند، مرز آن محدود شده است.
آب و هوای تبریز
تبریز از شمال، جنوب و شرق به سمت جبال کوهستانی و از غرب به دشتهای هموار و صحرایی دشت تبریز و شورهزارهای تلخه رود منتهی میشود. این موقعیت خاص شهر تبریز را به یک جلگه کوهستانی-صحرایی تبدیل کرده است. با توجه به موقعیت طبیعی و جغرافیایی تبریز، این شهر از سردترین شهرهای ایران محسوب میشود که آب و هوای سرد و خشک کوهستانی دارد.
میانگین دما در فروردین ۱۰.۵ درجه سانتیگراد، در تیر (گرمترین ماه سال) ۲۵.۴ درجه سانتیگراد، در ماه مهر ۱۴.۱ درجه و در دی (سردترین ماه سال) ۲.۵- درجه سانتیگراد است. با این اوصاف بهترین زمان سفر به تبریز از نظر شرایط جوی، فصل تابستان است. آب و هوای تبریز در تابستان بسیار خنک و دلپذیر بوده، ولی در زمستان هوای شهر تبریز بسیار سرد و یخبندان است.
جاذبه های گردشگری تبریز
شهر تبریز بهواسطه وجود بناهای تاریخی، فرهنگی و طبیعی بسیاری که دارد یکی از قطبهای اصلی گردشگری ایران به حساب میآید. بیشک مسافرانی که به قصد تفریح به این شهر سفر میکنند، علاقه دارند از جاذبه های تبریز بازدید کنند. شما هم میتوانید با دیدن اماکن تاریخی و ارزشمند تبریز و عکاسی در کنار جاذبههای کمنظیر این شهر، خاطرات بهیادماندنی از این شهر به یادگار داشته باشید.
جاذبه های گردشگری تبریز آنقدر زیاد است که نمیتوان یکجا به همه آنها رسید اما ۱۰ مورد از مهم ترین جاذبه های شهر تبریز را به شما معرفی میکنیم:
۱.بازار بزرگ تبریز
این بازار قدیمی با یک کیلومترمربع وسعت، بزرگترین بازار سرپوشیده دنیا است؛ بازار بزرگ تبریز به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری تبریز در فهرست میراث یونسکو قرار گرفته است. در این بازار تعدادی کاروانسرا، مسجد و مدرسه با نمای آجری و گنبدهای زیبا ساخته شده که نظر هر گردشگری را به خود جذب میکند.

بازار تبریز در زمان جاده ابریشم از اهمیت تجاری بالایی برخوردار بود و کسبوکار بازار در دوران حکومت صفویان رونق گرفت. بازار قدیمی تبریز در سال ۱۱۹۳ هجری قمری بر اثر یک زلزله دلخراش تخریب شد، ولی به دستور حاکم تبریز (نجفقلی خان دنبلی) بازسازی شد. موضوعی که جذابیت این بازار قدیمی را دوچندان کرده، خریدوفروش و کسبوکارهای سنتی مردم تبریز است، فعالیت کسبه بازار به حفظ اصالت و هنر دیرینیه ساکنان تبریز کمک کرده است.
بازار تبریز که در قلب این شهر قرار دارد، قدیمیترین بازار خاورمیانه است. بازار بزرگ تبریز بین قرنهای ۱۲ تا ۱۸ به دلیل موقعیت استراتژیک خود از مهمترین مراکز فرهنگی و تجاری بین المللی در آسیا محسوب میشد. بسیاری از انواع اجناس مرغوب و درجه یک مانند فرشهای دستباف، آجیل و خشکبار، محصولات چرمی، پارچه، ادویه، صنایع دستی تبریز و … را میتوانید با قیمتی مناسب از بازار قدیمی تبریز خریداری کنید.
تاریخچه بازار بزرگ تبریز
سفرمان به بازار بزرگ تبریز که از جاذبه های گردشگری تبریز است را با گذری در تاریخچه این بنای ارزشمند آغاز میکنیم.بازار قدیمی تبریز ۶۵۰۰ غرفه، ۴۰ رسته، ۲۵ تیمچه، ۱۱ سرسرا و چندین مدرسه، مسجد، کاروانسرا و حمام دارد که همگی آنها در کنار هم کاملترین مجموعه اجتماعی را در میان بازارهای ایران به وجود آوردهاند.
یکی از شاخصههای اصلی بازار تبریز، فروش اجناس سنتی در آن است. عمده اجناسی که در بازار تاریخی تبریز به فروش میرسند، صنایع دستی تبریز و آذربایجان، کیف و کفشهای چرمی، ادویه، گیاهان دارویی، آجیل، پارچه و شیشه تشکیل میدهد. به همین دلیل یکی از جاذبه های گردشگری تبریز نامبرده می شود.
آدرس بازار بزرگ تبریز: تبریز، بازار بزرگ تبریز
موقعیت دقیق بازار بزرگ تبریز روی نقشه.
۲.خانه مشروطه شهر از جاذبه های گردشگری تبریز
این بنای تاریخی از جاذبه های گردشگری تبریز در یکی از محلههای قدیمی شهر واقع شده ، از جاذبه های گردشگری تبریز که در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این عمارت متعلقبه حاج مهدی کوزه کنانی بوده که به سبک معماری دوران قاجار ساخته شده است. در موزه خانه مشروطه تندیسها، وسایل ارزشمندی مثل سلاح کمری ستارخان و اسناد تاریخی برای بازدید عموم قرار گرفته و سالانه گردشگران زیادی از موزه مشروطه تبریز بازدید میکنند.

تاریخچه خانه مشروطه تبریز
خانه مشروطه که ازجاذبه های گردشگری تبریز در خیابان تربیت تبریز قرار دارد و فاصله چندانی با بازار قدیمی این شهر ندارد، امروزه به یکی از پیادهراههای تاریخی این شهر تبدیل شده تا با قدم زدن در آن با تاریخ و تمدن فرهنگ ایرانی آشنا شوید. این خانه حدود ۱۵۰ سال قدمت دارد اولین مالک آن حاج مهدی کوزهکنانی معروف به ابوالمله است.
به دنبال به توپ بستن مجلس توسط محمد علی شاه به دلیل ترور و سو قصدی که به جانش شده بود، حاج مهدی کوزهکنانی نیز برای حمایت از مشروطه خواهان خانه خود را در اختیارشان قرار میدهد.
بنابراین این خانه محل تجمع افراد بنامی چون ستارخان، باقرخان، ثقهالاسلام تبریزی، حاجی میرزا آقافرشی و البته خود حاج مهدی کوزهکنانی برای مشورت و اتخاذ تصمیمهای مهمی بود که باعث شد این خانه به یکی از فعال ترین مراکز مشروطه خواهان تبدیل شود.
از این رو این خان محلی برای تشکیل جلسات و چاپ و انتشار اعلامیههای ضد حکومتی در زمان مشروطه بود درنتیجه این خانه به خانه مشروطه معروف شد. سرانجام این خانه در سال ۱۳۷۵ وام دار آثار و اسناد ارزشمندی شد که از آن دوران به یادگار مانده است و تبدیل به موزه شد تا مردم با تاریخ، فرهنگ، معماری و اتفاقات آن زمان بهتر آشنا شوند. جالب است بدانید این خانه بعد از اتمام جنگ دوم جهانی واشغال شدن این شهر توسط شوروی، محلی برای گردهم آمدن سران فرقه دموکرات در آذربایجان شد.

معماری خانه مشروطه
این خانه که یکی از جاذبه های گردشگری تبریز است، در زمینی به اندازه ۱۳۰۰ متر مربع به دست حاج ولی معمار ساخته شد در دو طبقه ساخته شد. که همانند دیگرخانههای تاریخی تبریز مانند خانه بهنام قدکی ودارای بخشهای اندرونی وبیرونی است. در طبقه اول ۶ اتاق و در طبقه دوم ۶ اتاق به همراه تالار بزرگ( طنبی) قرار گرفته.
به محض ورود به خانه مشروطه ساختمانی با ستونهای زیبا و پنجرههای ارسی شکل که با طرافت خاصی با شیشههای رنگی مزین شدهاند نگاهتان را جذب میکند. در طبقه دوم در دو سمت خانه ایوانهایی دیده میشود که ستونهای بلندی آن را از طبقه اول استوار نگه داشته. همچنین باغجههای گل کاری شده با حوض نیلگون در وسط حیاط زیبایی این خانه را دوچندان میکند. قبل از ورود به اخل ساختمان دو مجسمه و دو توپ جنگی به چشم میکند که تداعی کننده جنگ در زمان مشروطه است.
اگر به داخل ساختمان بروید متوجه میشوید داخل خانه نیز با وجود نورگیرها و تزئینات گچبری زیبا ویژگیهای خاص معمای در آن دوره را بازگو میکند. نورگیر در قسمت سرسرای این خانه بر روی ستونهای بلند مزین به نقش و نگار گچی در وسط خانه ایستاده است تا با هدایت نور به داخل خانه جلوه زیباتری به آن ببخشد.
آدرس خانه مشروطه تبریز: تبریز، خیابان شهید مطهری، روبروی مسجد جامع
موقعیت دقیق خانه مشروطه شهر تبریز روی نقشه
۳.مسجد کبود از جاذبه های گردشگری تبریز
از جاذبه های تبریز میتوان به مسجد تاریخی کبود اشاره کرد. این مسجد باشکوه در قرن نهم هجری قمری در زمان ابومظفر جهانشاه قراقویونلو به دستور دخترش (صالحه) ساخته شد. این بنا هم مثل بازار بزرگ تبریز، در زلزله سال ۱۱۹۳ هجری قمری آسیب شدیدی دید که در پنج دهه گذشته، قسمتهایی از آن بازسازی شده است.

با وجود این ویرانی، چیزی از زیبایی و شکوه مسجد کبود کم نشده و کاشیها و خطاطیهای به جای مانده از هنرمندان از این مسجد یک بنای کمنظیر ساخته است.
تاریخچه مسجد کبود تبریز
این مسجد به دلیل کاشیکاریهای زیبایش که طیف وسیعی از رنگ آبی لاجوردی تا فیروزه ای را شامل میشود به نام هایی چون مسجدکبود، فیروزه ی اسلام نیز معروف است که بی شباهت به مسجد شیخ لطف الله نیست.
باستان شناسان قدمت آن را به سال ۸۴۵ خورشیدی نسبت داده اند زمانی که سلسله قراقویونلو روی کار بوده اند. در کتب تاریخی به جای مانده از آن دوران مدت زمان ساخت این مسجد را ۳۰ سال نوشته اند که نشان دهنده بنایی شگفت انگیز بوده است.
تبریزیکی از شهرهایی بود که همیشه بر اثر زلزلههای متعدد آسیبهای فراوانی را متحمل میشد و در این میان خطر بیشتر را آثار باستانی متحمل میشدند. اما با تمام زلزلههایی که شهر تبریز تا کنون به خود دیده به خصوص زلزلهای که در سال ۱۱۹۳خسارات جدی به بار آورد هنوز تعدادی آثار باستانی با قدمت تاریخی قابل توجه به جای مانده است.
اما مسجد کبود که همانند دژی استوار و محکم بود نیز از زلزلههای تبریز در امان نبوده است و بخشهای بسیاری از آن مورد آسیبهای جدی قرار گرفته است. مسجد زیبایی که تا حدود ۱۵۰ سال تنها جز خرابههایی از آن به جای نمانده بود سرانجام در سال ۱۳۱۸ دوباره مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت و به دست معمارارن بزرگی چون استاد محمدرضا جانی دوباره به این مسجد بخشیده شد تا همگان با دیدن این مکان با هنر و معماری ایرانیان پس از اسلام آشنا شوند.
معماری و کتیبههای مسجدکبود تبریز
قبل از ورود به مسجد با محوطهای روبه رو میشوید که هنرمندانه گلکاری شده و فضای اطرف مسجد را چشم نواز تر کرده است. قبل از ورود به داخل مسجد با سردری بلند و زیبایی روبهرو می شوید که همانند طاقی بزرگ است و جای خالی کاشیهای بسیار همانند زخمی از گذر تلخ و شیرین ایام بر در و دیوار مسجد است اما با این وجود همانند نگین فیروزهای در میان خیابان امام خمینی یکیاز اصلی ترین و قدیمیترین خیابانهای این شهر میدرخشد.
در میان آن همه کاشی کاری لاجوردی و آبی پر نقش و نگار، کتیبهای به چشم میخورد که روی آن عمارت مظفریه و به چشم میخورد از این رو مسجد کبود به نام عمارت مظفریه در میان مردم تبریز جا افتاده است.
در جای جای این مسجد کتیبههایی قرار دارد که حکم شناسنامهای برای این بنا هستند. در یکی از این کتیبهها نام نعمتاالله بن محمد البواب، طراح و خطاط آیات این بنا حک شده است.
از کتیبهای دیگر که دورتا دور شبستان را مزین کرده و سوره فتح بر آن حک شده است میتوان چنین برداشت کرد که این بنا به عنوان یادبودی از کشورگشاییها و پیروزیهای حاکم آن دوران ساخته شده است تا برای آیندگان تداعی کننده حکومتی قدرتمند باشد.
از شواهد و کتیبههای دیگری که به جای مانده چنین برمیآیدکه این مسجد در سال ۸۷۰ هجری قمری ساخته شده اما باستان شناسان میگویند این تاریخ احتمالا زمان پایان یافتن کارشیکاریهای این مسجد است و زمان ساخت آن به چندین سال قبلتر یعنی در سال ۸۴۵ هجری شمسی به دستور دختر یکی از فرمانروایان قراقویونلو به نام صالحه باز میگردد.

آدرس مسجد کبود تبریز: تبریز، خیابان امام خمینی، نرسیده به میدان ساعت، جنب پارک خاقانی
موقعیت دقیق مسجد کبود تبریز روی نقشه
۴.مقبره الشعرا (قبرستان سرخاب) از جاذبه های گردشگری تبریز
تاریخچه این قبرستان قدیمی به پیش از قرن هشتم هجری قمری برمیگردد. مقبرهالشعرا پس از ویرانی بر اثر زلزله تا سال ۱۳۵۰ تقریبا متروکه ماند. برای طراحی ساخت دوباره این اثر مسابقهای برگزار شد که در آن مسابقه غلامرضا فرزانمهر برنده شد و معماری این اثر بینظیر هماکنون به عنوان یکی از نمادهای مهم تبریز شناخته میشود.

در قبرستان سرخاب بیش از ۴۰۰ فرد مشهور که اغلب شاعر بودهاند، آرام گرفتهاند. از مشهورترین افراد این قبرستان میتوان حکیم اسدی طوسی و سید محمدحسین بهجت تبریزی (شهریار) را نام برد. مقبرهالشعرا یکی دیگر از جاذبه های تبریز به حساب میآید و بازدید از آن بهخصوص برای دوستداران اهل ادبیات پیشنهاد میشود.
آدرس قبرستان سرخ: تبریز، محله ششگلان، خیابان ثقه الاسلام، تقاطع عارف، تکیه حیدر
موقعیت دقیق مقبره الشعرا در تبریز روی نقشه
۵.ارگ علیشاه (ارگ تبریز) از جاذبه های گردشگری تبریز
بنای اصلی ارگ تبریز به قرن هشتم میلادی مربوط به دوره ایلخانیان برمیگردد. این بنا ابتدا به قصد مسجد احداث شد که بر اثر ریختن سقف در حین ساخت و مرگ علیشاه نیمهکاره ماند. در زمان جنگ میان ایران و روسیه مصادف با حکومت قاجار، حدفاصل سال ۱۸۰۴ تا ۱۸۲۴ میلادی از ارگ تبریز یک دیوار (قلعه) نظامی ساخته شد. این اثر تاریخی در سال ۱۳۱۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و امروزه فقط دیوار جنوبی ارگ برجای مانده است.

آدرس ارگ علیشاه: تبریز، تبریز، ضلع جنوبی تقاطع امام خمینی و خیابان فردوسی، نزدیکی محدوده میدان ساعت
موقعیت دقیق ارگ علیشاه (ارگ تبریز) روی نقشه
۶.ائل گلی از جاذبه های گردشگری تبریز
ائل گلی یا شاه گلی یکی از بهترین پارک های تبریز است که بهدلیل قدمت و زیباییاش یکی از نمادهای اصلی این شهر نیز به حساب میآید و در کنار نمادهایی نظیر مقبره الشعرا و میدان ساعت، جلوه نمایی میکند.
باغ ائل گلی در بخش اصلی شهر تبریز و در هفت کیلومتری مرکز شهر واقع شده است و در حال حاضر مکانی عالی برای استراحت و تفریح به حساب میآید. در زبان ترکی گُل (گوُل) بهمعنای استخر است و شاه گلی یا ائل گلی معنای استخر شاه یا مردم نامیده میشود.

البته این مکان در ابتدا شاه گلی نام داشت و بعد از انقلاب به ائل گلی تغییر نام یافت. آقای بهروز خاماچی بر این باور است که کلمه شاه در این مکان بهمعنای خود شاه نبوده و به معنی بزرگ و باعظمت به کار برده شده است.
دسترسی به ائل گلی با استفاده از وسایل نقلیه عمومی یا خودروی شخصی امکانپذیر است. ایستگاه متروی ائل گلی در فاصله کمی از قسمتهای جنوبی پارک قرار دارد. همچنین اگر قصد استفاده از اتوبوس را دارید، سوار اتوبوس خط ۱۰۱ شوید. ایستگاهی در نزدیکی ائل گلی واقع شده است که با کمی پیادهروی میتوانید از آن به مقصد مورد نظر برسید. برای دسترسی با خودروی شخصی، با توجه به مبدا خود، میتوانید یکی از این مسیرها را استفاده کنید: اتوبان باکری، خیابان گلستان و میدان فردوسی.
موقعیت ائل گلی روی نقشه
۷.مسجد تاریخی جامع
مسجد تاریخی جامع از جاذبه های تبریز بهشمار میرود که مربوط به دوران سلجوقیان تا دوره قاجار است. در این مسجد، اوج هنر و معماری هنرمندان آن زمان به وضوح دیده میشود. از زیباترین سازههای مسجد جامع تبریز کاشیکاری و گلدستههای این بنا هستند. این مسجد هم مثل دیگر بناهای تاریخی تبریز بر اثر زلزلهها دچار خرابی شده که البته در طی سالیان گذشته مرمت شده است. این بنای تاریخی در سال ۱۳۱۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

آدرس مسجد جامع تبریز: تبریز، خیابان شهید مطهری، انتهای بازار تبریز
موقعیت دقیق مسجد جامع تبریز روی نقشه
۸.خانه پروین اعتصامی، شاعر بلندآوازه ایران
خانه پروین اعتصامی یکی از محبوب ترین دیدنی های تبریز است. نام پروین اعتصامی به عنوان بانوی ماندگار شعر فارسی در تاریخ ادبیات معاصر ایران به چشم میخورد. همین موجب شده خانهای که این شاعر برجسته و خوشنام در آن چشم به جهان گشوده، امروزه به یکی از جاذبه های تبریز تبدیل شود. آن دسته از افرادی که به شعر و ادبیات فارسی علاقهمند هستند، محال است گشتن در خانه هزار و سیصد مترمربعی پروین اعتصامی را در سفر به تبریز از دست بدهند.

خانه پروین اعتصامی در منطقه ششگلان شهر تبریز واقع شده و بازدید از آن بین ساعات ۹ صبح تا ۵ عصر ممکن است. هرچند این ساعات ممکن است در تعطیلات و روزهای خاص تغییر کند، بنابراین پیش از بازدید حتما از باز بودن این موزه دیدنی اطمینان حاصل کنید.
آدرس: تبریز، خیابان عباسی، جنب مسجد میرآقا، کوچه ساوجبلاغی، پلاک ۶
موقعیت دقیق خانه پروین اعتصامی تبریز روی نقشه
۹.موزه آذربایجان – دومین موزه باستانی کشور
موزه آذربایجان از جمله جاهای دیدنی تبریز برای علاقهمندان به گنجینههای باستانی است. این موزه که دومین موزه باستان شناسی کشور پس از موزه ملی ایران به شمار میرود، آثار تاریخی و هنری متعددی از دوران پیش از اسلام و دوران اسلامی را در خود دارد. نزدیکی موزه به مسجد کبود موجب شده بتوان بازدید از این دو جاذبه را به راحتی در یک روز برنامهریزی کرد.

آدرس: تبریز، خیابان امام، جنب مسجد کبود
موقعیت دقیق موزه آذربایجان تبریز روی نقشه
۱۰.کلیسای استفانوس مقدس ( از مراکز مشهور دینی و فرهنگی ارمنیان )
کلیسا استفانوس تبریز، دومین کلیسای مهم ارمنیها به حساب میآید. احاطه شدن کلیسا استفانوس در میان کوهها و جنگلها، بر زیبایی و خوش آب و هوایی این منطقه میافزاید. این کلیسا جدا از محل عبادت ارامنه، بلکه مکانی برای گردهماییهای هنرمندان، دانشمندان و مورخان به شمار میرود. صومعه سنت استپانوس از سه بخش اصلی نمازخانه، برج ناقوس و اجاق دانیال تشکیل شده است.

این کلیسا همه روز از ساعت ۹ صبح الی ۱۹ صبح (بستگی به فصول مختلف سال) پذیرای گردشگران است.
موقعیت دقیق کلیسای استفانوس مقدس تبریز روی نقشه
پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی در سال ۲۰۱۸
در اجلاس کارشناسان ارشد کنفرانس وزیران گردشگری کشورهای عضو سازمان همکاریهای اسلامی، شهر تبریز در سال ۲۰۱۸ میلادی به عنوان شهر نمونه گردشگری کشورهای اسلامی انتخاب شد. عوامل مختلفی در این انتخاب موثر بودند که رشد گردشگری داخلی خارجی، میزان توسعهیافتگی زیرساختها، وجود آثار تاریخی فرهنگی اسلامی و… جزو این موارد هستند.